Circulair renoveren

Energienetwerkbedrijf Alliander heeft de afgelopen jaren zijn kantoor in Duiven en hoofdkantoor Arnhem circulair laten renoveren. Het kantoor in Duiven kreeg een BREEAM-NL Outstanding Duurzaamheids Oplevercertificaat toegekend, het hoogst mogelijke duurzaamheidslabel voor een ver-nieuwbouwproject. Bij beide gebouwen is circa 85 procent van de aanwezige materialen hergebruikt. Duiven is ook energiepositief. Inzet bij beide gebouwen was: circulair en energieneutraal bouwen, samenwerking tussen medewerkers verbeteren, kantoren verbinden met de omgeving en stimuleren van activiteitgericht werken. Beide projecten hebben veel ‘lessons learned’ opgeleverd die Alliander momenteel ook bij andere gebouwen toepast.

Co-creatief proces

Voor de renovatie van het kantoor in Duiven werd een integrale visie ontwikkeld door Alliander en een consortium van architecten, aannemers en installatiebedrijven. Zij vulden in een co-creatief proces samen met opdrachtgever Alliander de circulaire ambities verder in. Zo werd het gebouw volledig gestript en werd het puin van de oude betongevel fijngemalen tot granulaat voor terreinverharding. De binnengevel van het imposante atrium bestaat uit sloophout van pallets die bij de vuilverbranding werden opgehaald. Deze zijn vervolgens op maat gemaakt door mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. In de gevels is deels metisse-isolatie gebruikt: duurzame isolatie van gerecycled katoen van afgedragen werkkleding van Alliander-medewerkers. Toiletpotten en wasbakken werden schoongemaakt en opnieuw geïnstalleerd, petflessen werden gebruikt voor nieuw meubilair en bureaus werden gerevitaliseerd. Alle materialen en bouwdelen zijn geregistreerd in een materialenpaspoort en kunnen in de toekomst worden gedemonteerd en hergebruikt. Mede door het co-creatief proces werden ook andere voordelen behaald. Zo werden bij de renovatie in Duiven 900 werkplekken gerealiseerd voor 1350 medewerkers (voorheen 600) en kreeg het hoofdkantoor in Arnhem 775 arbo-werkplekken voor ca. 1150 medewerkers.

Innovatief kantoor

Het kantoor in Duiven is niet alleen energieneutraal maar zelfs energiepositief over het hele jaar heen volgens Alliander. De zes, grotendeels bestaande gebouwen werden verbonden door het enorme atrium met een imposante dakconstructie. Op het complex ligt voor 1,5 megawatt aan zonnepanelen. Ook boven de parkeerplaatsen zijn zonnepanelen geplaatst. Gedurende de ontwikkeling is er gekozen voor een ‘BaOPT-klimaatsysteem’ en voor ‘led-power over ethernet’ (stroom via netwerkkabels). Voor het ontwerp van het atriumdak werd expertise ingehuurd van een bouwer van kermisattracties om het gewicht te minimaliseren. In het hart van het atrium staat een van de zes gebouwen, een transparante unit voor de eigen opleidingen. Daarmee wordt het belang van kennis, opleiding en innovatie onderstreept. Verder dient het atrium als gebied voor ontvangst, ontmoeting en flexibel werken en heeft het een uitloop naar het bedrijfsrestaurant. De wanden van het gebouwdeel in het hart van het atrium zijn vormgegeven als verticale tuinen (een van de grootste in Nederland), positief voor de sfeer maar ook voor het binnenklimaat en de luchtkwaliteit. Via loopbruggen, met daarop ontmoetingsplekken en de koffiecorners, zijn de verschillende gebouwen met elkaar verbonden. De contouren van bestaande transformatorhuisjes geven de plekken de eigen signatuur van een netwerkbedrijf.

Regelgeving en creatieve oplossingen

Alliander heeft geïnvesteerd in circulaire en milieuvriendelijke technieken, zoals voor de zonnepanelen, verlichting, ventilatie, isolatie, beglazing en de WKO-installatie. Voor sommige technieken was subsidie vanuit de overheid beschikbaar. Bestaande regelgeving vroeg echter om creatieve, maar soms minder duurzame oplossingen. Zo moest vanwege brandweereisen het schroothout tegen de wanden in het atrium worden geïmpregneerd. Ook golden voor het duurzaam aangebrachte hout aan de buitengevel strenge voorschriften. Met bedrijven in de buurt en lokale overheden is intensief samengewerkt om duurzaamheid, energie en bereikbaarheid te verbeteren. Dat samenwerkingsverband heeft bijgedragen aan de aanleg van een snelfietspad tussen Station Westervoort en de locatie Duiven, inzet van deelfietsen op het industrieterrein en kennisdeling op gebied van afvalscheiding en energiemaatregelen.

Financiering

Alliander heeft een nadrukkelijke kosten focus. Gezien de enorme opgave van de energietransitie moet de bedrijfsvoering kostenefficiënt zijn. Circulair bouwen vraagt soms hogere investeringen in het begin, de kosten gaan voor de baten uit. De verwachting is dat dit soort investeringen zich in de toekomst uitbetalen, maatschappelijk, qua energie huishouding, maar ook qua werkklimaat en motivatie richting de medewerkers. De renovaties van de gebouwen in Duiven en Arnhem-Bellevue leveren, volgens een rapport van KPMG, over hun levensduur 119 miljoen euro op voor de maatschappij ten opzichte van het betrekken van een gemiddeld bestaand kantoorpand. Financiële instellingen als banken en pensioenfondsen die zoeken naar groene investeringen (green bonds), krijgen steeds meer oog voor de restwaarde van circulaire gebouwen.

Lessons learned

Het gebouw Bellevue, het hoofdkantoor in Arnhem, werd in 2017 opgeleverd. Bij de renovatie was de inzet voor energiebesparing en circulariteit globaal dezelfde als bij Duiven. Belangrijk verschil vormde de contractvorming. Daarbij waren beheer en onderhoud, anders dan in Duiven, uit het realisatiecontract gelicht. Doordat er minder onbekendheden waren, kon de renovatie in elf maanden worden gerealiseerd en zijn risico’s voor de toekomst beter afgedekt. Een les uit Duiven was dat circulaire keuzes soms tot problemen kunnen leiden. Zo hebben materialen die hergebruikt worden geen garanties of attesten waaruit bepaalde eigenschappen blijken. Dit kan verzekeringstechnisch problemen opleveren. Bij een grote lekkage in Arnhem bleek bijvoorbeeld dat de hergebruikte isolatiematerialen in de wandpanelen afgeschreven waren en voor de verzekering geen waarde meer hadden. Het voorbeeld geeft aan dat circulair (ver)bouwen vraagt om andere afspraken met verzekeraars om hergebruikte materialen een nieuwbouwwaarde toe te kennen. In Arnhem is bij de verlichting (Signify) en bureaustoelen (BMA) gekozen voor as-a-servicecontracten.

Hergebruik oude materialen

In Arnhem is het gebouw gasloos gemaakt. De energievoorziening wordt vrijwel volledig via een WKO-installatie en zonnepanelen verzorgd. Duiven was al gasloos; deze locatie is aangesloten op het warmtenet. Ook is in Arnhem het bestaande casco meer in stand gehouden. Aan de buitenkant zijn aanpassingen gedaan, maar het gebouw is van buiten nog volledig herkenbaar zoals voor de verbouwing. Sloopmaterialen werden opgeslagen in de ondergrondse parkeergarage en het atrium werd gebruikt als verwerkingsfabriek voor hergebruik van materialen. Ook werd veel aandacht besteed aan een circulaire ingerichte binnenkant van het hoofdkantoor. Zo werd isolatiemateriaal van oude binnenwanden voor geluidsisolatie verwerkt in de nieuwe voorzetwanden van de binnengevels als extra isolatie. Ook werden oude bureaus gerevitaliseerd en werden oude bureaubladen als tussenschotten tussen werkplekken ingezet. Voor het dak van het atrium in Arnhem is gebruikt gemaakt van beter isolerend, nieuw glas. In Duiven werden nog standaard-vergaderruimten gemaakt van vaste elementen. In Arnhem zijn zogenoemde cubicals met ritswanden toegepast, waardoor ruimten snel gedemonteerd kunnen worden om weer elders neergezet te worden. Oude trafo’s (plantenbakken) en gaspijpen (wandversiering koffiebar) zijn onder meer gebruikt als herkenningselementen in het interieur. Tot slot zijn ook oude materialen die in het hoofdkantoor geen functie kregen, elders toegepast; de voormalige serre is overgedragen aan een restaurant, die de constructie kon gebruiken voor de uitbreiding van hun locatie. Ook enkele grote planten uit het oude atrium zijn opnieuw ingezet bij een bioscoop in de regio.