Circulaire gebouwen

‘Marker Wadden’ is een initiatief van Vereniging Natuurmonumenten. Inzet is om de natuur in het Markermeer te herstellen en daarmee een nieuwe biotoop te maken voor vogels, planten en onderwaternatuur. In 2016 is gestart met de aanleg van vijf eilanden. Op het eerste, westelijke eiland (250 ha) bevindt zich een nederzetting met 12 houten gebouwen die modulair zijn ontworpen, verplaatsbaar zijn en kant-en-klaar over water naar de eilanden zijn aangevoerd. Marker Wadden, op 9 kilometer afstand van Lelystad, is een rustplaats voor onderzoekers, vogelliefhebbers en watersporters. Voor de volgende eilanden zijn de plannen in ontwikkeling.

Natuurherstel

Het Markermeer was een vrijwel dood ecosysteem door een dikke sliblaag op de bodem. In 2014 schreef Rijkswaterstaat in samenwerking met Natuurmonumenten een tender uit voor de aanleg van een natuurgebied voor herstel van het Markermeer. Met steun van de Nationale Postcodeloterij kon Natuurmonumenten het initiatief starten, daarna kwam de financiering voor dit project rond met bijdragen van nationale en lokale overheden. De combinatie Boskalis en landschapsontwerper Vista kreeg de opdracht om de eilanden aan te leggen. Zand, slib en klei uit het Markermeer worden gebruikt om op grote schaal paaiplaatsen, eilanden en natuurlijke oevers te maken. En daarmee een groot robuust natuurgebied in het hart van Nederland aan te leggen. Bouwen met slib uit eigen bodem is een innovatieve techniek die ook elders kan worden toegepast. De eilanden, rietvelden en luwtegebieden van ondiep water zijn van belang als rust- en ruigebied voor trekvogels vanuit Noord-Europa naar hun overwinteringsgebieden in Afrika. De natuureilanden zijn ook een belangrijk broedgebied. De onderwaternatuur zorgt voor herstel van de visstand en daarmee voor volop voedsel voor de trekvogels.

Bouwen met hout

De gevelbekleding van de 12 gebouwen is van larikshout, gekapt uit duurzaam beheerde bossen van Natuurmonumenten zelf. Bouwen met hout veroorzaakt volgens Natuurmonumenten vrijwel geen stikstofdepositie en levert een positieve CO₂-bijdrage op. Er is geen gebruik gemaakt van tropisch hardhout of oliehoudende kunststofproducten. Bij goede detaillering behoeft larikshout geen afwerking en nauwelijks onderhoud. Het hout wordt na enkele jaren zilvergrijs hetgeen mooi past bij de grijze horizonten van de Nederlandse luchten. Het hout is op maat gezaagd in een houtzagerij in Delden en vervolgens vervoerd naar de loods van aannemer StrandBaak in Utrecht, een bedrijf dat veel ervaring heeft met de bouw van verplaatsbare strandhuisjes. De kozijnen zijn van PFEC-gecertificeerd vurenhout van het Finse bedrijf Finti. De kwaliteit per 15 centimeter plank wordt computergestuurd door een scanner. Circulariteit is het uitgangspunt, voor iedere gekapte boom plant Finti een boom terug.

Modulair ontwerp

Alle gebouwen zijn als een bouwpakket volgens vaste maten modulair ontworpen. Door de gebouwen vooraf te moduleren (met BIM, het zgn. Bouwwerkinformatiemodel) wordt een zaagplan gegenereerd waardoor er vrijwel geen resthout overblijft. Door het modulaire ontwerp kunnen gebouwen flexibel worden gebouwd, gedemonteerd en, indien nodig, verplaatst. Dit omwille van circulair bouwen, een belangrijk uitgangspunt, maar ook omdat moet worden afgewacht hoe de moerassige bodem zich gedraagt en of de gebouwen eventueel op een hogere plek moeten komen.

As-a-servicemodel

De gebouwen zijn allemaal basic uitgevoerd en ingericht. Alle materialen zijn in de toekomst recyclebaar met houten wanden en multiplex binnenwandafwerking. Op de vloer ligt okerkleurig Forbo-marmoleum zonder laklaag (kurk, jutte), een nieuwe productlijn die 100 procent biobased is. De inrichting van de gebouwen is gesponsord door IKEA die keukens, meubilair, verlichting en andere apparatuur heeft geleverd. De keukendeuren zijn gemaakt van gerecyclede petflessen. De IKEA-inrichting is aangepast aan de gewenste sobere, Scandinavische look die men de gebouwen wilde geven. De formule sluit aan op bij het circulaire as-a-servicemodel dat IKEA heeft ontwikkeld voor studentenhuisvesting. Marker Wadden is echter zelf verantwoordelijk voor eventuele kosten aan onderhoud en reparaties.

Efficiënte logistiek

De houten gebouwen zijn in de loods op een stalen frame volledig in elkaar gezet. Voordeel daarvan is dat ze op de eilanden direct konden worden geplaatst op eerder aangebrachte stalen schroefpalen. De keus voor schroefpalen in plaats van heipalen had te maken met de eis om zo min mogelijk CO₂-, stikstofuitstoot en grondverplaatsing te veroorzaken. Belangrijk voordeel van de prefab-formule was dat de gebouwen in de fabriek ‘droog’ in elkaar werden gezet en er geen behoefte was aan een grote bouwplaats (vaak 3x de oppervlakte van een gebouw). Daardoor is er, opnieuw, geen aanslag gepleegd op de bodem van de eilanden. De locatie van de timmerfabriek aan het Amsterdam-Rijnkanaal had tot slot het voordeel dat er geen vervoer over de weg noodzakelijk was. De gebouwen zijn snel en efficiënt op de boot via het water naar de Marker Wadden getransporteerd. Transport via water met een elektrische boot speelt in op de ontwikkeling van zero-emissielogistiek die steeds meer door overheden wordt voorgestaan.

Autarkisch dorp

Ontwerp van de houten gebouwen is van het Rotterdamse bureau Ziegler|Branderhorst. Ze vormen samen een ’autarkisch dorp’ dat zijn eigen water, warmte en elektriciteit organiseert. Het dorp bestaat uit een familie van gebouwen met onder meer een bezoekerscentrum, een groepsaccommodatie voor onderzoekers, een werkstation en twee vakantiehuisjes voor recreanten. In een werkschuur staat een waterzuiveringsinstallatie en een ketel die wordt verwarmd met pellets. De gebouwen zijn alle op de zon georiënteerd en zijn voorzien van zonnepanelen. De gevelopeningen bieden een prachtig uitzicht op de nieuwe duinen en de wijde horizon.