Circulariteit in de bouw

Circulair verven

Rigo

Laatst gewijzigd op 1 november 2021

Rigo Verffabriek in IJmuiden, een Nederlands familiebedrijf met zestig medewerkers, maakt sinds 1938 verf-, olie- en lakproducten Een kwart van de totale omzet komt van eigen lijnolieverf, een natuurlijk product op basis van vlas. Lijnolieverf, gemaakt van biogrondstoffen, was de afgelopen eeuw vrijwel verdwenen door de massale toepassing van synthetische grondstoffen, gemaakt van aardolie. Verder maakt Rigo o.a. ook een watergedragen gerecyclede muurverf van restanten die particuliere schildersbedrijven bij gemeentelijke depots aanleveren en spelen zo in op de ontwikkeling van een duurzame en circulaire economie.

IJmuiden circulaire hotspot

Rigo is trots op zijn IJmuidense wortels. IJmuiden is een havenstad waar de maakindustrie nooit verloren is gegaan en mede door de offshore (windmolens) momenteel een revival beleeft. Het productieproces in de fabriek past ook goed bij het IJmuidense karakter, geautomatiseerd waar het werk makkelijker of veiliger wordt, maar met nog veel gewoon ambachtelijk handwerk. Vanuit hun interesse en roots zijn de eigenaren van Rigo, de gebroeders Machiel en Toon van Westerhoven, ook actief betrokken bij allerlei maatschappelijke initiatieven in de IJmond die de gemeenten in het gebied als innovatieve en circulaire hotspot op de kaart willen zetten. De ruimtelijke nabijheid van maakindustrie, logistieke bedrijvigheid (haven) en nutsbedrijven (energie, afval) in de IJmond biedt daarvoor interessante aanknopingspunten.

Foto van de wekelijkse bedrijfsvergadering met alle werknemers
Wekelijkse bedrijfsvergadering met de werknemers

Kennis delen basis voor innovatief en circulair werken

Iedere maandagochtend wordt met het personeel rond de tafel leven en werk doorgenomen. Kennis delen is daarbij een belangrijk onderwerp; hoe kunnen we ons product verbeteren en slimmer, creatiever en efficiënter werken. Daarnaast is de eigen digitale kennisbank waarin alle kennis en ervaringen zijn opgeslagen, een belangrijk hulpmiddel voor innovatief en professioneel werken. Daarmee wordt voorkomen dat kennis, zoals in het verleden, alleen in de hoofden van een paar medewerkers aanwezig is. Ook draagt kennis delen bij aan de betrokkenheid en trots van de medewerkers voor het bedrijf. Rentmeesterschap en zorgvuldig omgaan met mensen en omgeving zijn kernwaarden voor Rigo.

Foto van het laboratorium voor productontwikkeling bij Rigo
Laboratorium voor productontwikkeling

Lijnolieverf mooi en duurzaam

Eeuwenlang was lijnoliezaad (vlas) de basis voor verf. Met de komst van aardolie is lijnolie vrijwel geheel verdwenen; aardolieproducten zijn goedkoper, zouden meer glans geven en worden door de industrie stevig gepromoot. Rigo Verffabriek heeft lijnolie voor binnen- en buitenverf, voorlak en houtbeits voor vloeren opnieuw ontwikkeld en geïntroduceerd. Lijnolieverf blijkt niet alleen even mooi als synthetische verf, maar biedt ook uitstekende bescherming tegen weer en wind. De arbo-wetgeving was lange tijd een hobbel voor toepassing van lijnolieverf bij binnenwerk aangezien sinds het jaar 2000 oplosmiddelrijke producten verboden waren. Rigo Verffabriek ontwikkelde daarom in het laboratorium een eigen lijnolieverf, Toplin Aqua, met een vlot drogend en robuust bindmiddel dat zich laat emulgeren in water.

Foto van een veld met vlas voor de productie van lijnzaad
Veld met vlas voor de productie van lijnzaad

Verrassende allianties

Eeuwenlang was het boerenland bedekt met vlasvelden. Lees ‘De Vlaschaard’ van de Vlaamse schrijver Stijn Streuvels, herinnering aan een verdwenen tijdperk. Heden ten dage wordt vlas voor verfproductie vrijwel nergens meer verbouwd. Rigo Verffabriek werkt daarom samen met boeren en gebiedsontwikkelaars die een tijdelijke bestemming zoeken voor hun grond. Zo wordt momenteel in de Haarlemmermeer op acht hectare grond van een toekomstig bedrijventerrein van SADC vlas geteeld, goed voor gemiddeld 15.000 liter/jaar verf en vloerolie. Dit is overigens maar een kwart van wat Rigo Verffabriek nodig heeft; tweederde van het volume komt daarom nog uit Canada, een land met een grote vlasproductie. Het bedrijf speelt met het idee om, samen met bewoners en bedrijven die op de bres staan voor een duurzame samenleving, grond te kopen voor eigen vlasproductie.

Foto van de Bonte Hen, een oliemolen aan de Zaanse Schans.
De Bonte Hen, oliemolen aan de Zaanse Schans, wordt gebruikt om lijnzaadolie te produceren. De molen is ook geverfd met Rigo verf

Regionale kringlopen benutten

De Zaansche Schans neemt een bijzondere plek in bij de productie van lijnolie. In de historische windmolens De Bonte Hen, De Ooievaar en De Zoeker wordt lijnoliezaad geslagen voor Rigo Verffabriek. Om toeristen te informeren over de functie van de molens draaiden deze voorheen pinda’s waarvan arachideolie werd gemaakt. Nu maken ze lijnzaadolie voor verf waar de molens zelf ook mee worden geverfd. De keuze voor de Zaansche Schans, 15 km van IJmuiden, had ook te maken met de ambitie om transportafstanden te beperken en regionale kringlopen te stimuleren. De Zaansche Schans vormt hierdoor tot slot een aantrekkelijk locatie om schildersbedrijven te overtuigen van de voordelen en toepassingsmogelijkheden van lijnolieverf. Schilderen met lijnolieverf vraagt om vakmanschap.

Foto van de genieloods bij het Fort bij Aalsmeer die geverfd is met Rigo verf
Een toepassing van Rigo verf bij het Fort bij Aalsmeer

Monumentenzorg voorloper

Het gebruik van lijnolieverf sluit aan op het overheidsbeleid om fossiele grondstoffen te vervangen door biogrondstoffen. Lijnolieverf is duurder om te produceren maar met name bij monumenten veel beter geschikt dan synthetische verf omdat de verf aansluit bij het authentieke karakter van de gebouwen. De oorspronkelijke verf wordt immers weer toegepast Bovendien is het een duurzaam product aangezien de taaie elasticiteit beter geschikt is voor de werking en vochthuishouding van oud hout. De afgelopen jaren is dit product onder meer toegepast bij het Teylers Museum in Haarlem. Volgens Machiel Westerhoven loopt de monumentenzorg voorop bij de omslag naar goede, duurzame producten. Vooralsnog is het gros van de vastgoedbeheerders, zoals woningcorporaties en beleggers, volgens hem nog terughoudend, ze houden vast aan wat ze gewend zijn. Rigo Verffabriek verwacht echter dat het draagvlak voor producten als lijnolieverf de komende jaren zal toenemen door de groeiende maatschappelijke aandacht voor duurzaam en circulair bouwen.

Foto van een lab bij Rigo IJmuiden
Controle van verfproducten in de verffabriek

Milieuwinst door recycling

Een honderd procent gerecycled product vormt de watergedragen muurverf van Rigo Verffabriek. In Nederland belandt zo’n 10 mln. kilo verfrestanten bij het afval, bij elke schilderklus blijft ca. 20% achter in bus of pot. Daarom startte de branchevereniging VVVF (Vereniging van Verf- en Drukinktfabriekanten) een paar jaar geleden een project om verfrestanten te recyclen. Uit een levenscyclusanalyse van IVA Onderwijs (instituut voor praktijkgericht onderwijs en onderzoek) blijkt volgens Machiel van Westerhoven dat recycling van verf een milieuwinst van 72% kan opleveren en ruim 11.000 ton CO2-uitstoot kan voorkomen. Momenteel wordt de gerecyclede, watergedragen muurverf nog vooral in de professionele markt toegepast. Doelstelling van Rigo Verffabriek is de productie de komende jaren aanzienlijk te vergroten.

Foto van twee grote mengketels voor het mengen van te recyclen verf
Ketels voor het mengen van te recyclen verf

Innovatief samenwerken

Het recyclingproces begint op het gemeentedepot waar Suez emmers met overgebleven muurverf van schilderbedrijven inzamelt. Suez sorteert de verfrestanten en onbruikbare resten gaan door naar de afvalverbranding. De waardevolle restanten worden bij Suez in een grote ketel gemengd en getest. Suez levert de verf vervolgens aan Rigo Verffabriek. Daar gaat de verf nog een extra zuiveringsproces door om kleurverschil en bederf te voorkomen. In eerste instantie was de verwachting van de branche dat gerecyclede muurverf goedkoper zou zijn dan nieuwe muurverf. Vanwege het complexe inzamelings- en behandelproces is dit niet het geval, de prijs ligt ongeveer gelijk. De kwaliteit is vergelijkbaar met ‘maagdelijke’ muurverf. Vooralsnog is de schildersbranche echter terughoudend. Machiel van Westerhoven: ‘Wat de boer niet kent dat vreet ie niet’.

Alle beeldverhalen

  • Door middel van innovatieve asfaltmengsels vergroot grond-, weg- en waterbedrijf Dura Vermeer het aandeel secundair materiaal bij de aanleg en het onderhoud van wegen. Het bedrijf richt zich ook op infrastructuur ‘as a service’, door eigenaar te blijven van het materiaal en voor langere tijd verantwoordelijk te blijven voor beheer en onderhoud.
  • De Rutte Groep uit Amsterdam benut beton uit sloopgebouwen, door de cementfractie er uit te halen en als ‘Freement’ in de markt te zetten, bruikbaar voor nieuw beton. Het bedrijf is ook initiatiefnemer en eigenaar van City Barging, dat zich richt op elektrisch vervoer van bouwmaterialen over het water in Amsterdam.
  • Op de plek van de voormalige Amsterdamse Bijlmerbajes komen 1.350 woningen in alle categorieën, van sociale woningbouw tot exclusieve appartementen. Circulair bouwen is een uitgangspunt voor dit project. Van de oude gevangenis wordt 98 procent van de materialen gerecycled.
  • Het Rotterdamse bedrijf Superuse Studios wil grondstoffengebruik minimaliseren door zoveel mogelijk bestaande bouwmaterialen te hergebruiken. Daarvoor heeft het de Oogstkaart geïntroduceerd, een circulaire marktplaats voor oude materialen en grondstoffen, en de Pulsapp, een tool om grondstoffen- en afvalstromen te inventariseren.
  • Alliander liet zijn kantoren in Arnhem en Duiven renoveren tot circulaire en energie-neutrale bedrijfsruimten. Het energienetwerkbedrijf nam daarvoor een consortium van partijen in de arm, zoals architecten, bouwers, vastgoedbeheerders en installateurs.
  • New Horizon Urban Mining uit Geertruidenberg werkt samen met marktpartijen om bouwdelen en materialen die vrijkomen bij sloopprojecten te ontmantelen en een nieuwe bestemming te geven. Niet recyclen maar upcyclen, is het motto.
  • Rigo Verffabriek recyclet oude muurverf en produceert eigen lijnolieverf, een product op basis van vlas. Lijnolieverf is niet gemaakt van aardolie zoals veel verven, maar is gemaakt van biogrondstoffen. Het past daarom bij een circulaire economie waarin fossiele grondstoffen vervangen worden door biogrondstoffen.
  • Marker Wadden is een initiatief van Vereniging Natuurmonumenten, met als doel de natuur in het Markermeer te herstellen en daarmee een nieuwe biotoop te maken voor vogels, planten en onderwaternatuur. Op de jonge eilanden staan er voor de bezoekers houten gebouwen die modulair en circulair ontworpen zijn.
  • Het Hengelose bedrijf Alkondor is gespecialiseerd in aluminimum gevelconstructies voor de woning- en utiliteitsbouw. Het bedrijf heeft het concept ontwikkeld van de circulaire gevel ‘as-a-service’; gedurende de levensduur blijft het betrokken bij beheer en onderhoud van de gevel. Daarbij wordt secundair aluminium uit restmateriaal maximaal hergebruikt.