Nederland is een waterland. Het grenst aan de Noordzee en ligt in de delta van vier rivieren: de Rijn, Maas, Eem en Schelde. Circa 26% van Nederland ligt onder zeeniveau, en circa 55% van het land is kwetsbaar voor overstroming vanuit de zee of rivieren. In totaal is 18% van Nederland veroverd op het water; de belangrijkste landwinningen liggen in het zuidwesten van Nederland, Noord- en Zuid-Holland (droogmakerijen) en in het IJsselmeergebied (recente Flevopolders). Veel Nederlandse steden en landbouwgebieden zijn langs rivieren en waterwegen ontstaan. Ook voor toekomstige ruimtelijke plannen is het bestaande watersysteem een belangrijke onderlegger.
De belangrijkste water(deel)systemen zijn de kustzone, inclusief de Waddenzee, het rivierengebied, de Zuidwestelijke Delta, het IJsselmeergebied en de randmeren, en de regionale watersystemen van Laag- en Hoog-Nederland. Alle grote wateren maken deel uit van het Natuurnetwerk Nederland en vertegenwoordigen natuurwaarden van internationale betekenis. In de zeventiende en achttiende eeuw zijn verschillende waterlinies aangelegd als bescherming tegen vijandelijke legers. De duingebieden, wadden, veengebieden, uitgestrekte kleipolders en beekdalsystemen vertegenwoordigen belangrijke landschappelijke waarden.
De rivieren zijn economisch van groot belang voor de scheepvaart en voor de aanvoer van zoet water in de zomerperiode. In de zomer levert de Rijn 80% van de zoetwateraanvoer van Nederland en voorziet de Rijn in die periode (ook via IJssel en IJsselmeergebied) circa 60% van Nederland van zoet water. In delen van de hogere zandgronden waar geen wateraanvoer mogelijk is, vindt in de zomer beregening vanuit het grondwater plaats. Voor de beheersing van het water omvat Laag-Nederland ruim 3.800 polders. De ontwatering van Nederland ten behoeve van de landbouw en bewoonbaarheid leidt tot een continue bodemdaling in Laag-Nederland en tot verdroging op de hogere zandgronden.
Omgevingsbeleid voor water
In de Nationale Omgevingsvisie (NOVI) staat het omgevingsbeleid met betrekking tot water beschreven in de nationaal belangen 14 (Waarborgen van de waterveiligheid en de klimaatbestendigheid) en 15 (Waarborgen van een goede waterkwaliteit, duurzame drinkwatervoorziening en voldoende beschikbaarheid van zoet water). Volgens de NOVI is het Rijk ‘systeemverantwoordelijk voor de drinkwater- en zoetwatervoorziening en de waterkwaliteit. Alle bestuurslagen hebben daarbinnen de verantwoordelijkheid voor het realiseren van hun eigen taken. Het Rijk stimuleert met financiële middelen en kennisontwikkeling. Daarnaast heeft het Rijk de resultaatverantwoordelijkheid voor het eigen hoofdwatersysteem, dat door Rijkswaterstaat wordt beheerd.’
