Er zijn verschillende soorten restricties voor ruimtelijke ontwikkelingen te onderscheiden. De kaarten in de Atlas van de Regio betreffen restricties vanuit Europees, nationaal en provinciaal beleid. Het kan hierbij gaan om groene restricties (bescherming van natuurgebieden) of planologische restricties. Groene restricties zijn bijvoorbeeld Natura 2000-gebieden en het Natuurnetwerk Nederland, Nationale Landschappen, Stiltegebieden en grondwaterbeschermingsgebieden. Voorbeelden van planologische restricties zijn beschermde cultuurhistorische monumenten, veiligheidszones, bodembescherming, gebieden met geluidshinder en gebieden die nodig zijn voor landsverdediging. In Nederland gelden voor woningbouw strengere restricties dan voor werkfuncties.
Bij de groene restricties maakt het PBL onderscheid in harde (‘nee, tenzij’) en zachtere (‘ja, mits’) restricties (PBL 2018).
Het ‘nee, tenzij’-principe was altijd een belangrijk uitgangspunt in de toelatingsplanologie. Het principe hoort uiteraard bij een specifieke ruimtelijke categorie waarvan de waarde in stand moet worden gehouden, zoals openheid of natuurwaarden. ‘Nee’ betekent dan dat ingrepen die strijdig zijn met die waarden niet zijn toegestaan, ‘tenzij’ de maatregel een zwaarwegend maatschappelijk belang dient en alternatieven ontbreken. Dit maatschappelijk belang en het gebrek aan alternatieven moeten vervolgens worden aangetoond, en de effecten van een ingreep moeten worden gecompenseerd. Het ‘nee, tenzij’-principe geldt voor Natura 2000-gebieden en het Natuurnetwerk Nederland.
Het ‘ja, mits’-principe is recenter en hoort bij de ontwikkelingsplanologie. In principe is daar ruimte voor initiatieven (‘ja’), ‘mits’ die binnen bepaalde kaders worden uitgevoerd. Anders gezegd: een ingreep is toegestaan, mits deze bijdraagt aan de doelen die voor het betreffende gebied zijn geformuleerd. Een voorbeeld hiervan is terug te vinden in het Gelderse beleid voor de ‘groene ontwikkelzones’. Strikt juridisch gezien is ‘nee, tenzij’ gemakkelijker te handhaven dan ‘ja, mits’.
